Euthanasie

Euthanasie staat voor elke vorm van opzettelijk levensbeëindigend handelen door een arts op verzoek van een patiënt. In Nederland is het onder voorwaarden mogelijk je leven te laten beëindigen bij ondraaglijk lijden. Hoe verhoudt zich dit tot goede zorg? En wanneer spreken we van euthanasie?
Op deze pagina leest u meer over euthanasie en onze opvattingen over dit onderwerp. U kunt met uw vragen over euthanasie bij ons terecht voor een deskundig en persoonlijk advies.


In het kort 

  • In de Euthanasiewet is geregeld dat levensbeëindigend handelen door artsen níet strafbaar is wanneer zij zich aan zes zorgvuldigheidseisen uit de wet houden.
  • Het aantal meldingen van actieve levensbeëindiging is de laatste jaren enorm gestegen. Tegelijkertijd zijn er meer mogelijkheden om het lijden te verlichten.
  • God is de Schepper Die het leven geeft en neemt. Als mensen grijpen wij boven onze macht als we het leven actief beëindigen. Het is niet aan ons om het einde van ons leven te bepalen.
  • Heeft u behoefte aan een lezing, toerusting of extra leesmateriaal over dit onderwerp? Ga naar de NPV-Academie!
Euthanasie

Informatie

Wat is euthanasie?

Met ‘euthanasie’ wordt bedoeld: een zelfgekozen levenseinde met de hulp van een arts. De arts dient dodelijke middelen toe aan de patiënt om een eind te maken aan zijn of haar leven. Eerst een middel waardoor hij in coma raakt, daarna een spierverslapper waardoor hij stopt met ademen. Iemand kan deze middelen ook zelf innemen onder toezicht van een arts. Dit wordt ‘hulp bij zelfdoding’ genoemd en valt ook onder de euthanasiewet. Euthanasie en hulp bij zelfdoding zijn allebei vormen van ‘actieve levensbeëindiging’.

Zijn er andere opties?

Actieve levensbeëindiging wordt vaak gezien als een uitweg voor pijn en lijden. Gelukkig is er steeds meer aandacht voor goede palliatieve zorg, waarbij de kwaliteit van leven voorop staat. Daarnaast zijn de mogelijkheden voor pijnbestrijding toegenomen. Hierdoor kan lijden draaglijker gemaakt worden. Zo zijn er andere opties dan euthanasie.

De euthanasiewet

Nederland was het eerste land dat euthanasie en hulp bij zelfdoding legaliseerde (in 2002). Toch is levensbeëindigend handelen in principe strafbaar. Maar, in de euthanasiewet staan de voorwaarden waar de arts zich aan moet houden om niet strafbaar te zijn. Het is aan de arts om te bepalen of hij het verzoek tot levensbeëindiging zal uitvoeren. Een arts gaat lang niet altijd mee in het verzoek, bijvoorbeeld omdat er nog een reële behandelmogelijkheid is. Ook kan een arts gewetensbezwaren hebben en de patiënt verwijzen naar een collega.

Lees in het achtergronddocument ‘De euthanasiewet’ meer over de totstandkoming van deze wet.

Als een arts euthanasie of hulp bij zelfdoding heeft uitgevoerd, moet hij dit melden bij de toetsingscommissie (Regionale Toetsingscommissie Euthanasie). Deze commissie kijkt achteraf of er werd voldaan aan de zorgvuldigheidseisen. Is dat niet het geval, dan kan een arts alsnog aangeklaagd en vervolgd worden.

De zes zorgvuldigheidseisen

Euthanasie en hulp bij zelfdoding zijn niet strafbaar wanneer aan deze eisen is voldaan:

  • De patiënt doet zijn verzoek vrijwillig en heeft er goed over nagedacht (weloverwogen).
  • De patiënt moet uitzichtloos en ondraaglijk lijden.
  • De arts moet de patiënt informeren over de situatie en vooruitzichten.
  • Er is geen redelijke andere oplossing voor de situatie van de patiënt.
  • De arts moet ten minste één onafhankelijke arts raadplegen. Deze arts moet beoordelen of de eisen 1 t/m 4 ook op de patiënt van toepassing zijn.
  • De euthanasie of hulp bij zelfdoding moet op een medisch zorgvuldige manier worden uitgevoerd.

Euthanasie bij kinderen

Er zijn formele regelingen voor actieve levensbeëindiging bij kinderen in de leeftijd tot 1 jaar en vanaf 12 jaar. Lees hier meer over bij het thema ‘Actieve levensbeëindiging bij kinderen’. Ouders moeten toestemming geven voor actieve levensbeëindiging bij kinderen tot 1 jaar of kinderen tussen 12 en 16 jaar. Op de leeftijd van 16 en 17 jaar moeten de ouders of voogd betrokken worden, maar is instemming geen voorwaarde. Voor kinderen tussen de 1 en 12 jaar was actieve levensbeëindiging lange tijd niet formeel geregeld. In april 2023 werd bekend dat het kabinet Rutte IV het eens is geworden over een regeling die actieve levensbeëindiging van kinderen tussen de 1 en 12 jaar, bij uitzichtloos en ondraaglijk lijden, mogelijk maakt.

Euthanasieverklaring

Sommige mensen kiezen ervoor om in een verklaring vast te leggen in welke situatie ze willen dat de arts hun leven beëindigt. Met de zogenoemde euthanasieverklaring geeft de patiënt aan in welke situaties er volgens hem sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden. De artsen en naasten weten dan wanneer iemand euthanasie zou willen.
De euthanasieverklaring is wezenlijk anders dan het behandelverbod. Een arts moet een behandelverbod respecteren, omdat hij zonder toestemming een patiënt niet mag behandelen. Een arts kan echter nooit gedwongen worden om levensbeëindiging toe te passen.

De praktijk

Hoeveel mensen krijgen euthanasie?

Bij 4 procent van de sterfgevallen in Nederland sterven mensen door euthanasie of hulp bij zelfdoding. Het aantal meldingen van actieve levensbeëindiging is de laatste jaren enorm gestegen. Dit, terwijl de opties om lijden te verlichten ook toegenomen zijn. In 2022 werden 8.720 euthanasiemeldingen gedaan, in 2005 waren dat er 1.933.
De meeste mensen (5.046, dat is 57,9%) die een vorm van actieve levensbeëindiging hebben gekregen, hadden een van de volgende aandoeningen: een vorm van kanker die niet (meer) te genezen was (379), een stapeling van ouderdomsaandoeningen, de ziekte van Parkinson, MS, ALS, dementie (288), psychiatrische aandoeningen (115) of een combinatie van aandoeningen (2.892). De laatste jaren is het karakter van de euthanasieaanvragen aan het veranderen. In de jaren ’70 was pijn de belangrijkste reden voor een aanvraag voor levensbeëindiging, hoewel dat toen nog illegaal was. Tegenwoordig speelt het verlies van waardigheid en regie ook een grote rol. Mensen die soms nog jaren zouden kunnen leven met hun ziekte, stellen toch al een euthanasievraag. Ze willen de jaren van ziekte en mogelijke afhankelijkheid van anderen, niet doormaken. Daarnaast groeit het aantal mensen dat euthanasie krijgt bij dementie en psychiatrische klachten. Hoewel steeds meer mensen vanwege hun psychiatrische klachten euthanasie krijgen, blijkt uit onderzoek dat het zelfmoordcijfer onder psychiatrisch patiënten niet daalt.

Wat valt niet onder euthanasie?

Palliatieve sedatie en morfine

Soms wordt het gebruik van morfine en palliatieve sedatie in verband gebracht met euthanasie. Hoe dan ook is dit geen euthanasie. Wanneer morfine en slaapmedicatie volgens de richtlijnen worden gebruikt, werken deze ook niet levensbekortend. Maar er bestaat wel een grijs gebied tussen symptoombestrijding in de laatste levensfase en levensbekortend handelen. Dit vormt een probleem. Lees hier meer over op onze pagina’s palliatieve sedatie en morfine. In de praktijk zien we dat palliatieve sedatie ook steeds vaker wordt toegepast. Er wordt onderzoek gedaan naar de oorzaak van deze stijging. Heldere communicatie over het doel van morfine of slaapmedicatie blijft daarom ook altijd belangrijk. Een goed gebruik van deze middelen is om lijden te verlichten en niet het levenseinde te bespoedigen.

Lees meer op de pagina’s morfine en palliatieve sedatie.

Het bewust stoppen met eten en drinken

Het stoppen met toedienen van vocht en voeding in de terminale fase is geen euthanasie. Net als het niet meer starten van een medische behandeling. De terminale fase is wanneer iemand binnenkort overlijdt. Het kenmerkende aan die fase is dat eten en drinken niet meer lukt omdat iemand stervend is. Wanneer een patiënt er bewust voor kiest om te stoppen met eten en drinken zonder in de stervensfase te zijn, spreken we formeel ook niet van euthanasie. Het is namelijk geen ‘actieve’ vorm van levensbeëindiging. Maar, met deze keuze beoogt iemand weldoelbewust zijn leven te bekorten. Deze keuze kan wel zijn leven bekorten.

Lees meer op de pagina vocht en voeding.

Grenzen verschuiven

Er is vaak discussie over de zorgvuldigheidseisen. Denk aan:

  • Kan iemand met dementie mét een wilsverklaring nog wel voldoen aan de zorgvuldigheidseis dat een verzoek weloverwogen moet zijn?
  • Is het bij psychisch lijden mogelijk om met zekerheid vast te stellen of aan alle zorgvuldigheidseisen is voldaan?
  • Kan een buitenstaander dit wel goed beoordelen?

Inmiddels heeft de wet en praktijk aangetoond dat actieve levensbeëindiging mogelijk is bij terminaal zieken, chronisch zieken, psychiatrische patiënten, mensen met dementie en (vanaf 2011) mensen met een stapeling van ouderdomsklachten. De overeenkomst hierin is dat de oorzaak van het lijden een medische dimensie moet hebben.

Op dit moment is er een discussie gaande om hulp bij zelfdoding ook mogelijk te maken bij mensen die vinden dat hun leven voltooid is, zónder dat er een medische grondslag is voor hun lijden. Op dit moment mogen deze mensen volgens de wet geen euthanasie of hulp bij zelfdoding krijgen. Lees meer over voltooid leven op deze pagina.

Opvattingen

God geeft betekenis aan het leven

We belijden dat God de Schepper is die het leven geeft en neemt. Daarom is het niet aan ons om het einde te bepalen. De diepste zin van ons bestaan ligt immers niet in dat wat je doet of kunt, maar in de betekenis die de Schepper aan je leven geeft. Hij maakt het leven waardevol en je mag weten dat Zijn hand je niet loslaat. In Jesaja 46:3-4 zegt God: ‘Luister naar Mij (…), u, die door Mij gedragen bent vanaf de moederschoot (…) Tot uw ouderdom toe zal Ik Dezelfde zijn, ja, tot uw grijsheid zal Ík u dragen.’ De NPV is van mening dat het de taak van de overheid is om haar burgers te beschermen. Hier past het faciliteren van actieve levensbeëindiging niet bij; daarmee grijpen wij als mensen vér boven onze macht.

Ook het stoppen met eten en drinken met als doel de dood te versnellen raakt een grens. God beslist over het einde van het leven. Echter, dit moet niet verward worden met het niet meer kúnnen eten en drinken of het besluit om toediening van vocht en voeding te staken wanneer dit medisch gezien niet meer zinvol is. Lees daar meer over op deze pagina.

Opvattingen

Er zijn ook veel niet-religieuze kanttekeningen te plaatsen bij hulp bij zelfdoding en euthanasie. Lees daarover meer in het achtergronddocument: ‘Dilemma’s en beweegredenen rondom euthanasie en hulp bij zelfdoding’.

Waardevol leven

Toch kun je in je leven het gevoel krijgen dat lijden de overhand heeft. Vanwege allerlei oorzaken kan het zwaar zijn om naast moeilijke kanten, ook mooie kanten van het leven te zien. Anderen kunnen eraan bijdragen dat je je gezien weet en je waardevol voelt. De NPV pleit ervoor dat wij hier als mensen onderling, maar ook als samenleving, in investeren. Dit kan door medische en verpleegkundige (palliatieve) zorg, maar ook door bijvoorbeeld gevoelens van eenzaamheid serieus te nemen en naar elkaar om te zien. Daarom onderschrijft de NPV het ‘Manifest waardig ouder worden’ van harte. Met dit manifest beogen de initiatiefnemers, ChristenUnie, Omroep Max en KBO-PCOB, een samenleving te creëren waarin ouderen een volwaardige plaats hebben.  Ook is de NPV aangesloten bij het Platform Zorg voor Leven. Dit Platform heeft tot doel dat de beschermwaardigheid van het leven als centraal uitgangspunt wordt genomen in de sector zorg en welzijn.

Hulpaanbod

De NPV helpt u graag als u vragen heeft over dit onderwerp.

  • Neem contact op met de NPV-Advieslijn.
  • U kunt hier een praktische hulpvraag indienen voor uzelf of iemand anders. Bijvoorbeeld wanneer u zich zorgen maakt over uw eenzame buurvrouw die behoefte heeft aan regelmatig een goed gesprek.
  • U kunt uzelf aanmelden als vrijwilliger om eenzaamheid tegen te gaan.
  • Vraag de NPV-Levenswensverklaring aan. De NPV-Levenswensverklaring is een verklaring waarin staat omschreven welke zorg u wilt ontvangen als u in een situatie komt waarin u dit zelf niet meer kunt aangeven.
  • Wilt u meer informatie over wat voor u belangrijk is rondom het levenseinde? Maak dan de NPV-keuzehulp ‘Tijdig nadenken over het levenseinde’.

"Fijn dat ik mijn verhaal kwijt kon!"

U hebt na het lezen van deze pagina misschien nog wel vragen over uw persoonlijke situatie. Bijvoorbeeld:

  • Ik wil dingen regelen rondom het levenseinde. Waar moet ik beginnen?
  • Ik denk aan euthanasie, wat nu?
  • Mijn buurvrouw denkt aan euthanasie. Wat kan ik doen?

Deze vragen kunt u stellen aan de NPV-Advieslijn. Uw persoonlijke situatie staat dan centraal. We helpen u graag verder.

NPV-Advieslijn

Vrijwilliger worden bij de NPV?

Ja, ik wil me aanmelden

Contact met de NPV-Advieslijn, dit levert het op:

  • Rust in de chaos: door te praten brengt u overzicht in uw vragen en gedachten.
  • Inzicht in mogelijkheden: zou een test geruststellen of kunt u beter naar de huisarts.
  • Informatie: u krijgt feiten en meningen te horen over reanimatie.
  • Oplossingen: u beschikt over handige adressen en/of voorbeelden.

Gerelateerde nieuwsberichten

D66 lanceert nieuw voorstel ‘Voltooid leven’ wet

15 november 2023

D66 lanceert nieuw voorstel ‘Voltooid leven’ wet

Dinsdag diende D66 een nieuwe versie in van het initiatiefwetsvoorstel ‘voltooid leven’. In tegenstelling tot de eerste versie waarbij de (huis)arts geen rol had, krijgt in de nieuwe versie de (huis)arts een informatieverstrekkende rol. Ook is het beoordelingstraject langer geworden: de periode tussen de vraag om hulp bij zelfdoding en de uitvoering daarvan moet in het nieuwe voorstel minstens zes maanden duren; eerder stelde D66 twee maanden voor. Toch blijft het centrale idee van het wetsvoorstel hetzelfde, namelijk de zelfbeschikking rond het sterven. Die zelfbeschikking verdient echter nuance. Deze initiatiefwet past niet in onze samenleving en is geen goed antwoord voor mensen die het levensperspectief niet meer zien.

Bijdrage NPV voor verkiezingsprogramma’s: ‘Bescherm het leven’

02 augustus 2023

Bijdrage NPV voor verkiezingsprogramma’s: ‘Bescherm het leven’

In november zijn er nieuwe verkiezingen voor de Tweede Kamer. Wat de NPV betreft laten de politieke partijen in hun verkiezingsprogramma’s zien dat zij kiezen voor de zorg voor en de beschermwaardigheid van het leven. In een brief aan de partijen heeft de NPV daarvoor aandachtspunten meegegeven.

Inbreng NPV bij commissiedebat medische ethiek en orgaandonatie

28 juni 2023

Inbreng NPV bij commissiedebat medische ethiek en orgaandonatie

Op 28 juni vindt er een commissiedebat plaats vanuit het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Op de agenda staan onder meer het dier als donor, embryokweek en euthanasie bij psychisch lijden. In een schriftelijke bijdrage aan het debat doet de NPV oproepen, namelijk: