Wat zijn de regels voor een abortus?

In Nederland is abortus in principe strafbaar, tenzij er is voldaan aan een aantal voorwaarden. Deze voorwaarden staan in de Wet afbreking zwangerschap (Waz). Er moet onder andere aan het volgende zijn voldaan:

• De abortus wordt uitgevoerd door een arts in een ziekenhuis of kliniek die een speciale vergunning heeft.
• Het ongeboren kind is nog niet levensvatbaar (24 weken).
• De vrouw heeft een onontkoombare noodsituatie.
• Er is informatie gegeven over alternatieve mogelijkheden.
• De vrouw doet haar verzoek vrijwillig en heeft dit zorgvuldig overwogen, ‘in het besef van haar verantwoordelijkheid voor ongeboren leven en van de gevolgen voor haarzelf en de haren’.

Als de vrouw het verzoek heeft gedaan, krijgt ze eerst 5 dagen om er nog een keer goed over na te denken. We noemen dit ook wel de beraad- of bedenktermijn. Pas na die 5 dagen mag de abortus worden uitgevoerd.

De wet stelt dus best strenge voorwaarden. Maar in de praktijk is het de vrouw zelf die oordeelt of er echt sprake is van een onontkoombare noodsituatie en of zij voldoende rekening houdt met haar verantwoordelijkheid voor het ongeboren leven dat in haar groeit. In feite wordt abortus om elke reden uitgevoerd als de vrouw dat wil. De arts geeft hier geen oordeel over. Een medische reden mag dus niet tot langer in de zwangerschap dan een sociale reden, bijvoorbeeld.

Na een aantal jaar wordt een wet geëvalueerd: werkt deze nog goed en voldoet die aan het doel? Met de Wet afbreking zwangerschap is dit twee keer gebeurd. In 1984 trad de wet in werking, in 2005 en 2020 is de wet geëvalueerd. Lees hier meer over de evaluatie van 2020.

Hoe gaat een abortus?

Er zijn verschillende manieren om een zwangerschap af te breken. Het verschil heeft te maken met hoe oud het kindje is.

• Tot 9 weken zwangerschap krijgt kan de vrouw kiezen voor ‘de abortuspil’. De abortuspil bestaat uit meerdere tabletten. De eerste tablet blokkeert de werking van het hormoon progesteron, waardoor de zwangerschap niet meer door kan gaan. Een aantal dagen later moet de vrouw vier tabletten vaginaal inbrengen. Deze tabletten zorgen dat de baarmoeder gaat samentrekken. Hierdoor worden het embryo en baarmoederslijmvlies uitgestoten.
• Tot 13 weken zwangerschap is zuigcurettage een gebruikelijke behandeling. Dit wordt ook wel vacuümaspiratie genoemd. Hierbij zuigt de arts de baarmoeder met een vacuümpomp met een buisje leeg.
• Vanaf 13 tot 24 weken wordt het ongeboren kind met een abortustang verwijderd. Daarna wordt zuigcurettage gedaan om de baarmoeder verder leeg te maken.
• Vanaf 13 tot 24 weken kan een bevalling ook worden opgewekt met prostaglandinen. Het ongeboren kind sterft tijdens of snel na de geboorte.

De levensvatbaarheidsgrens

Abortus mag in Nederland tot het kindje levensvatbaar is. In 1984 kon een kindje vanaf 26 weken overleven. De grens voor abortus is toen op 24 weken zwangerschap gezet. Inmiddels zijn er betere behandelmogelijkheden voor te vroeg geboren kinderen. Nu worden ze al vanaf 24 weken behandeld. De abortusgrens is echter niet omlaag gegaan. Bij 24 weken zwangerschap kan de vrouw het kindje al een paar weken voelen bewegen. Het kindje zelf kan al horen, zien, slikken en veel meer.

Nederland is het enige land in de Europese Unie waar abortus tot dit aantal weken mag worden uitgevoerd. In alle andere landen is de grens lager, vaak 12 weken.

Uit onderzoek in 2020 blijkt dat 47% van de Nederlanders niet weet tot hoeveel weken abortus mag worden uitgevoerd. Van de mensen die wel een antwoord invulden, gaf slechts 14% het goede antwoord. Het meest gegeven antwoord was 12 weken. 37% van de deelnemers vindt dat de grens verlaagd moet worden, tegenover 22% die dit niet vindt. De rest is neutraal of heeft geen mening.

Waarom kiezen vrouwen voor abortus?

Ongeveer 4% van de vrouwen kiest voor abortus omdat het kind een aandoening heeft. Bijvoorbeeld bij een erfelijke ziekte of chromosoomafwijking. Dit wordt een medische reden genoemd. De meeste vrouwen hebben dus een zogenoemde ‘sociale’ reden. In de evaluaties van de abortuswet is naar deze redenen gevraagd. Zie de tabellen hieronder. In 2020 deden slechts 55 vrouwen mee aan de evaluatie. In 2005 waren dat er 255. De gegevens uit 2005 zijn dus waarschijnlijk betrouwbaarder. Vaak noemden vrouwen meerdere redenen voor hun abortusverzoek. Ongewild seksueel contact (verkrachting) wordt heel weinig genoemd als reden. In de evaluatie van 2005 door minder dan 10% en in de evaluatie van 2020 door geen enkele vrouw. Hieronder laten we de meest voorkomende redenen zien:

Vrouwen die een abortus laten uitvoeren, hebben drie keer vaker dan gemiddeld een psychische stoornis (gehad). Het gaat bijvoorbeeld om depressie, angststoornissen en drugsverslaving. Dit kan een rol spelen in hun verzoek om abortus.

Er is nog een medische reden voor abortus. Soms bedreigt een zwangerschap namelijk het leven van de moeder. Bijvoorbeeld als de moeder een ernstige vorm van zwangerschapsvergiftiging heeft (het HELLP-syndroom). Dan is er een heel moeilijk dilemma: kunnen de levens van de moeder én het kind gered worden? Moet er gekozen worden voor beëindiging van de zwangerschap, om in ieder geval het leven van de moeder te redden? Lees hier meer over dit onderwerp.

Gevolgen van abortus

Een abortus kan verschillende gevolgen hebben voor vrouwen, zowel lichamelijk als emotioneel of psychisch. Een aanzienlijke groep vrouwen zoekt na een abortus hulp om de gebeurtenis te verwerken. Dit kan bijvoorbeeld bij Er is Hulp, Siriz of Fiom. Een abortus is dus een ingrijpende gebeurtenis.

Vrouwen bij wie bij de abortus de baarmoederhals is opgerekt en zuigcurettage gebruikt, hebben een verhoogde kans op vroeggeboorte bij een volgende zwangerschap. Dit geldt dus voor vrouwen die een zuigcurettage hebben gehad voor 13 weken zwangerschap of een instrumentele abortus na 13 weken zwangerschap. Bij gebruik van de abortuspil is er geen verhoogd risico.

Direct na de abortus ervaren veel vrouwen opluchting. Maar er zijn ook negatieve reacties bekend  zoals depressiviteit, schuldgevoelens, angst, verdriet en spijt. Een vrouw kan zowel positieve als negatieve emoties tegelijk ervaren. Uit onderzoek blijkt dat 58% van de vrouwen en 37% van de mannen negatieve gevolgen ervaart na een abortus. Dit zijn met name tijdelijke lichamelijke en emotionele klachten. Bijna één op de vijf vrouwen zei echter blijvende emotionele klachten te houden. Van de vrouwen is 16% achteraf niet tevreden met de keuze voor abortus. Bij mannen is dat 12%.

Onderzoek of abortus een psychische aandoening kan veroorzaken, geeft tegenstrijdige resultaten. Sommige studies laten zien dat dit niet zo is, terwijl andere wel een verband vinden. Vaak zijn er problemen met hoe het onderzoek is uitgevoerd. Vrouwen die een abortus ondergaan, hadden vaker dan gemiddeld al psychische problemen voor de abortus. Het blijft nodig om te onderzoeken of er een relatie is tussen abortus en het ontstaan van een psychische aandoening.