Eten en drinken zijn de basisvoorwaarden voor het leven. Als je daarmee blijvend stopt, treedt het stervensproces onherroepelijk in. De zorg rond eten en drinken in de laatste levensfase kan daarom ook veel vragen oproepen.
Er is een verschil tussen niet meer kunnen eten en niet meer willen eten. In beide situaties is het een moment dat ingrijpend is.
In het kort
Astrid Bokhorst
Medewerker Advies & Toerusting
Ali van Dijk
Medewerker Advies & Toerusting
Rineke Heij
Medewerker Advies & Toerusting
Susanne Postma
Medewerker Advies & Toerusting
We hebben eten en drinken nodig om te kunnen blijven leven. Als iemand dat niet of niet meer kan, wordt gekozen voor het kunstmatig toedienen. Bijvoorbeeld door sondevoeding of een infuus. Maar in de laatste levensfase is dat anders. Er is een duidelijk verschil tussen mensen die niet meer kunnen eten en drinken en mensen die niet meer willen eten en drinken.
We vertellen eerst meer over niet meer kunnen eten en drinken, daarna over niet meer willen.
Goede zorg draagt bij aan leven en welzijn. Eten en drinken maken daar een belangrijk onderdeel van uit. Als eten en drinken meer moeite gaat kosten, kunnen naasten of zorgverleners helpen bij het geven van eten en drinken. Het is altijd belangrijk om te kijken wat de oorzaak is als eten en drinken ineens moeilijker wordt, bijvoorbeeld slikproblemen.
Als eten en drinken niet meer lukt, komt de vraag naar boven of iemand kunstmatig gevoed moet worden. Bijvoorbeeld door sondevoeding. In veel situaties kan dit een goede keuze zijn. Bijvoorbeeld:
Maar het is anders als iemand in de laatste levensfase terechtgekomen is. Voor veel ziekten is het kenmerkend dat het eten in de laatste fase van het leven niet meer goed lukt. Patiënten met dementie gaan in de loop van het ziekteproces vaak minder goed eten en drinken. Kauwen en slikken wordt moeilijker. Ook bij een vergevorderd stadium van kanker zie je dat iemand minder behoefte heeft aan eten en drinken.
Het is dan de vraag of het kunstmatig geven van vocht en voeding medisch gezien nog wel toegevoegde waarde heeft. In de laatste levensfase kan dit juist een tegengesteld effect hebben. Bij een stervende veranderen de lichaamsprocessen. Het lichaam kan vocht en voeding niet meer verwerken. Vocht kan zich bijvoorbeeld ophopen in de longen en daardoor voor benauwdheidsklachten zorgen. Een tijdelijke sonde is belastend, een operatie voor een permanente sonde kan het lichaam van de stervende niet meer aan.
Specialist ouderengeneeskunde Marleen Hout legt in dit filmpje duidelijk uit wat er gebeurt als eten en drinken niet meer goed lukt. Stel gerust uw vragen aan de zorgverleners. Juist omdat het zo tegenstrijdig lijkt, is het gesprek belangrijk.
Heel anders is het als iemand er zelf bewust voor kiest om niet meer te willen eten en drinken met als doel de dood te versnellen. De dood is dan juist wel het directe gevolg van het bewust stoppen met eten en drinken. Er is geen natuurlijk stervensproces.
Mensen maken soms deze keuze als het sterven dichterbij komt, maar eten en drinken nog wel lukt. Ze ervaren het (verder) leven dan als ‘te zwaar’. Soms stoppen mensen ook bewust met eten en drinken als een euthanasieverzoek is afgewezen of als het indienen van een euthanasieverzoek niet (meer) lukt.
Eten en drinken horen bij het leven. Maar aan het eind van het leven is dit niet altijd meer mogelijk. Zoals Marleen Hout, specialist ouderengeneeskunde, in het bovenstaande filmpje uitlegt, is het dan ook een goede beslissing om geen kunstmatige voeding meer toe te dienen. Want: de patiënt sterft niet omdat hij niet meer eet en drinkt, maar omdat de patiënt stervende is, eet en drinkt hij niet meer. Het gaat dan dus niet om actieve levensbeëindiging.
Het niet (meer) geven van vocht en voeding is een verantwoorde beslissing als vocht en voeding geven meer kwaad dan goed zal doen. Het welzijn van de patiënt staat juist voorop. Maar het zijn wel moeilijke keuzes en besluiten. Het document ‘Denklijnen bij moeilijke behandelkeuzes’ kan hierbij helpen.
Ons leven is in Gods hand. Hij is Degene Die beslist over het begin en het einde. Het is niet aan ons om daarin in te grijpen. Je hebt als mens geen zelfbeschikkingsrecht over je eigen dood. Vanuit de christelijke ethiek zijn er daarom genoeg vragen te stellen bij de actieve keuze om het levenseinde te versnellen. Moet je bijvoorbeeld de doodswens van een patiënt respecteren, of juist wegnemen? Het vraagt fijngevoeligheid om de onderliggende nood te peilen die leidt tot deze vraag.
Er komt steeds meer ruimte voor deze vorm van het actief beïnvloeden van het stervensproces. Dat betekent dat u geconfronteerd kunt worden met de wens van uw naaste om bewust te stoppen met eten en drinken. Dat kan heel moeilijk zijn als u daar zelf anders over denkt. Ga daar gerust het gesprek over aan. Heeft u hierover vragen of wilt u eens doorpraten? Neem contact op met de NPV-Advieslijn.
Bent u zorgverlener en hebt u vragen hoe u met zo’n situatie om moet gaan? Klik dan hier.
De NPV zet zich al veertig jaar in voor de zorg voor het leven. Vanuit christelijk patiëntenperspectief zijn wij dé vraagbaak voor al uw ethische vragen. U kunt met deze vragen bij ons terecht voor een deskundig en persoonlijk advies. Wij beschikken over veel inhoudelijke informatie en een uitgebreid netwerk waarmee we u van dienst kunnen zijn. Wilt u graag met iemand doorpraten over stoppen met eten en drinken? Neem dan contact op met de NPV-Advieslijn.
Stoppen met eten en drinken is onderdeel van het stervensproces. De NPV-Advieslijn staat altijd voor u klaar, zo nodig 24 uur per dag, 7 dagen per week.
Misschien is de situatie niet acuut en wilt u eens rustig over dit onderwerp nadenken. Lees dan eens het document ‘Denklijnen bij moeilijke behandelkeuzes’ of maak de keuzehulp ‘Tijdig nadenken over het levenseinde’.
Voor deze vragen kunt u contact opnemen met de NPV-Advieslijn, zo nodig 24 uur per dag, 7 dagen per week.
NPV-Advieslijn
09 december 2023
07 december 2023
Op de reclameboodschappen van de Week van het Leven zijn verschillende klachten binnengekomen bij de Reclame Code Commissie. Vandaag kreeg het Platform Zorg voor Leven de kans daar mondeling op te reageren, in aanvulling op het schriftelijke verweer tegen de behandelde klachten.
04 december 2023
De NPV is er om u van goede informatie te voorzien. Wilt u ons helpen om daar ook in de toekomst mee door te kunnen gaan?
