Chris Develing
Beleidsadviseur Onderzoek & Beleid
06 juni 2025
Welke zichzelf respecterende liefhebber van televisieseries kent het niet: The handmaid’s tale. Het wereldberoemde boek van Margaret Atwood (in het Nederlands vertaald als Het verhaal van de dienstmaagd) werd zo mogelijk nog beroemder dankzij de gelijknamige verfilming. Het gaat over een dystopische werkelijkheid waarin vrijwel de hele mensheid onvruchtbaar is geworden. Het huidige Amerika wordt van binnenuit ontmanteld en overgenomen door religieuze fanaten die een nieuwe staat oprichten: Gilead. De hoofdpersoon is een jonge vrouw die wordt weggetrokken bij haar man en dochtertje om als slavin aan het werk te gaan in het huis van een commandant. Omdat ze de gave van vruchtbaarheid blijkt te hebben, wordt ze opgeleid tot dienstmeid. Zij en vele andere dienstmeiden moeten de nieuwe leiders van hun land voorzien van kinderen.
Orwelliaans
Als mensen het hebben over The handmaid’s tale en de paralellen met de echte wereld, draait het gesprek vaak uit op christelijke prolife-organisaties of conservatieve pro-familie groepen als inspiratie voor het orwelliaanse verhaal. Ik besloot de serie zelf eens te bekijken. Mij viel juist op hoezeer een ander maatschappelijk probleem opmerkelijke paralellen vertoont met wat er in de serie gebeurt.
De fictieve wereld van Gilead wordt geregeerd door een onvruchtbare, machtige klasse die geobsedeerd is door controle over voortplanting. Ze ontnemen jonge vruchtbare vrouwen hun autonomie en dwingen hen kinderen te baren voor hun eigen belang. De vrouwen, vaak machteloos en arm, worden gebruikt als instrumenten in een systeem dat hun lichamen opeist om te dienen voor de reproductieve droom van de elite. Waar kennen we dat van?
Machtsverschil
Deze dynamiek weerspiegelt een ongemakkelijke realiteit binnen de wereld van draagmoederschap. In veel delen van de wereld is draagmoederschap een industrie waarbij welgestelde, onvruchtbare koppels vrouwen uit arme landen betalen om “hun” kinderen te dragen. Hoewel draagmoederschap vrijwillig en gereguleerd kan zijn, is het machtsverschil ook dan duidelijk: de vruchtbare vrouw draagt de fysieke en emotionele lasten, vaak gemotiveerd door economische noodzaak, terwijl de wensouders het proces beheersen en de sociale en persoonlijke voordelen genieten.
Na negen maanden zwangerschap en een bevalling dient de draagmoeder het kind af te dragen, precies zoals in The handmaid’s tale zo treffend in beeld wordt gebracht. Dát is het wegnemen van lichamelijke autonomie, met als enig excuus dat de draagmoeder er zelf mee instemde. Maar welke keuze heb je, als je in armoede leeft en een aanbod krijgt dat al je problemen kan verhelpen?
Dystopie
Het framen van The handmaid’s tale als een waarschuwing voor religieus fundamentalisme verhult deze economische uitbuiting en genderongelijkheid. De nadruk die christelijke prolife-groepen leggen op vruchtbaarheid staat niet gelijk aan de gewelddadige, systematische dwang die we in Gilead zien. Prolifers willen niemand dwingen om zwanger te worden. Maar als de zwangerschap er eenmaal is, pleiten zij voor het in leven houden van het kindje dat al is ontstaan. Voor pro-familie organisaties geldt doorgaans dat zij grote families stimuleren binnen een gezin met twee getrouwde mensen. Dat is iets anders dan de door een staat afgedwongen voortplanting middels verkrachting in Atwoods dystopie.
