27 november 2020
Diep demente patiënten met een wilsverklaring kunnen met de nieuwe euthanasiecode gemakkelijker euthanasie krijgen. Daarmee ontkennen we hun blijvende waardigheid. Dat schrijven Diederik van Dijk en Yvonne Geuze, respectievelijk directeur en beleidsadviseur bij NPV – Zorg voor het leven.
Aanleiding voor de verruiming van de euthanasiecode is de uitspraak van de Hoge Raad in de zaak ‘koffie-euthanasie’, waarbij een arts euthanasie uitvoerde op een diep demente patiënte die van tevoren een slaapmiddel in haar koffie had gekregen. Hoewel de zaak destijds tot strafrechtelijke vervolging leidde, kwam de Hoge Raad tot de conclusie dat de arts zorgvuldig gehandeld had.
In Nederland toetsen Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE’s) achteraf of een arts zorgvuldig heeft gehandeld bij euthanasie. Vorige week kwam naar buiten dat de RTE haar Euthanasiecode – de leidraad die beschrijft wanneer artsen zorgvuldig handelen bij euthanasie – heeft aangepast. Zo hoeft een schriftelijke wilsverklaring niet meer juridisch correct te zijn en krijgt een arts ruimte deze te interpreteren. Daarnaast hoeft een arts niet met de patiënt te spreken over het moment en de wijze van euthanasie en mag er een slaapmiddel gegeven worden als verwacht wordt dat iemand onrustig zal zijn bij de uitvoering. Opnieuw loopt Nederland voorop op een beladen en ethisch uiterst glibberig pad.
Zelfbeschikking verdampt
‘Een op de negen is bang ongewild via sluiproute euthanasie te ontvangen.’
De aanpassingen zijn problematisch. Dat een wilsverklaring niet meer juridisch perfect hoeft te zijn, vergroot de kans op misbruik. Het is naïef om uit te gaan van een ideale wereld waarin omstanders altijd uit liefde meedenken over de vraag of iemand ‘de situatie nog had gewild’. Nu al hebben artsen te maken met serieuze druk om euthanasie toe te passen.
Ook wordt met de aanpassingen de ‘huidige zelf’ van de demente persoon in kwestie van het toneel verstoten door de ‘vroegere zelf’ die een wilsverklaring heeft geschreven. Echter, hoe vaak denken wij mensen van tevoren niet dat momenten ondraaglijk zullen zijn, terwijl wij later de kracht hebben dit te dragen? Toch wordt patiënten op allerlei manieren de kans ontnomen om terug te komen op een eerder geschreven euthanasiewens. Spreken over het moment en de wijze van euthanasie is volgens de RTE niet nodig omdat zo’n gesprek ‘zinloos is’. Eventuele laatste afwerende reacties mogen voorkomen worden door patiënten te verdoven. We overschrijden een fundamentele grens. Het laatste stukje zelfbeschikking verdwijnt.
Kwetsbaren beschermen
Bij euthanasie op diep dementerenden hebben we het over het doden van weerloze mensen die zelfs niet het benul hebben dát ze worden gedood. Hiermee vervaagt de grondgedachte achter de euthanasiewet dat arts en patiënt in samenspraak beslissen dat de dood de beste oplossing is. Het gevreesde en vaak weggewuifde ‘hellend vlak’ wordt werkelijkheid. Ook is bepaald niet uitgesloten dat deze verruiming van de euthanasiecode kan functioneren als een uitnodiging aan artsen vaker euthanasie te plegen in vergelijkbare situaties. Zorgwekkend, want het is lang niet altijd eenvoudig om signalen van lijden van mensen met gevorderde dementie op te pikken en die goed te duiden. Soms ontbreken die signalen helemaal.
In 2017 tekenden ruim 450 artsen de petitie ‘niet stiekem bij dementie’. Zij ervoeren dat een morele grens overtreden wordt wanneer willoze mensen worden gedood. In het Nederlands Dagblad van 21 november sprak één van de initiatiefnemers van dit manifest zijn afschuw uit over de verruimde euthanasiecode en vreesde hij voor toenemende druk op huisartsen en artsen ouderenzorg om mee te werken aan euthanasie. Vele artsen ervaren met hem deze huiver.
Beschermen tegen
Het is onze taak om de meest kwetsbaren te beschermen, maar ook om onze samenleving te beschermen tegen het zoeken naar oplossingen in de dood. De publieke beeldvorming speelt hierbij een serieuze rol. Maatschappelijk is dementie een groeiend schrikbeeld. Het wordt bestempeld als de grote boze ziekte. De angst ervoor wordt nog opgevoerd door de bezuinigingen die de zorg thuis en in verpleeghuizen hebben uitgekleed. De stap naar de arts die jou verlost uit dit gebroken leven schijnt ineens niet zo ondenkbaar meer.
Let wel: dementie ís triest en soms ontluisterend, maar ook een persoon met dementie blijft volwaardig mens. En gelukkig is in veel gevallen steeds gerichtere ondersteuning mogelijk.
Bij euthanasie steken we de grens over van leven naar dood. We zien dat deze grens niet hanteerbaar is voor mensen. Steeds weer nieuwe kwetsbare groepen worden ‘geschikt’ geacht voor een dodelijke injectie. Nu al geeft een op de negen Nederlanders aan bang te zijn om ongewild een sluiproute voor euthanasie te ontvangen. Laten we een cultuur van leven creëren, waarin we binnen de kaders van het leven inzetten op liefdevolle en goede (palliatieve) zorg tot aan het broze einde.
Diederik van Dijk en Yvonne Geuze – 27 november 2020
Het artikel en de foto zijn overgenomen uit het ND.
(Archieffoto vanuit woonzorg- en revalidatiecentrum PW Janssen te Deventer: een therapiesessie waarbij een pony dementerende ouderen helpt in contact te komen met de buitenwereld. Beeld: anp/Piroschka van de Wouw.)
