15 november 2023
Dinsdag diende D66 een nieuwe versie in van het initiatiefwetsvoorstel ‘voltooid leven’. In tegenstelling tot de eerste versie waarbij de (huis)arts geen rol had, krijgt in de nieuwe versie de (huis)arts een informatieverstrekkende rol. Ook is het beoordelingstraject langer geworden: de periode tussen de vraag om hulp bij zelfdoding en de uitvoering daarvan moet in het nieuwe voorstel minstens zes maanden duren; eerder stelde D66 twee maanden voor. Toch blijft het centrale idee van het wetsvoorstel hetzelfde, namelijk de zelfbeschikking rond het sterven. Die zelfbeschikking verdient echter nuance. Deze initiatiefwet past niet in onze samenleving en is geen goed antwoord voor mensen die het levensperspectief niet meer zien.
De huidige euthanasiewet maakt het onder voorwaarden mogelijk dat mensen met een medische aandoening euthanasie of hulp bij zelfdoding kunnen krijgen. De Wet Toetsing Levenseindebegeleiding van ouderen op verzoek (vooral bekend als ‘voltooid leven’ wet) zou het mogelijk moeten maken dat gezonde 75+’ers in aanmerking kunnen komen voor hulp bij zelfdoding. Het zou dan om 75+’ers gaan die hun leven als ‘voltooid’ beschouwen.
Te rooskleurige term
De term ‘voltooid leven’ blijkt niet zo rooskleurig als misschien op het eerste gezicht doet vermoeden. Wie echt luistert naar de verhalen van ouderen die niet ernstig ziek zijn, maar geen levensperspectief meer zien, ontdekt een andere kant. Onderzoek toont aan dat er achter gevoelens van een ‘voltooid leven’ vaak veel leed schuilt. De mensen om wie het gaat, hebben vaak fysieke of mentale gezondheidsklachten, hun doodswens blijkt veranderlijk en niet altijd in even hevige mate op de voorgrond. Uit ditzelfde onderzoek blijkt dat er allerlei invloeden zijn die de wens tot levensbeëindiging kunnen versterken; denk bijvoorbeeld aan piekeren, aftakeling, eenzaamheid, het gevoel regie te missen, het gevoel tot last te zijn of financiële problemen. Ook zijn er factoren die de wens tot leven juist versterken, zoals het gevoel nuttig te zijn, onafhankelijkheid, een gevoel van vrijheid, woonplezier en waardering van anderen.
Sleutels naar verandering
De initiatiefwet van D66 is geen antwoord op situatie van deze mensen. Sterker nog, de wet vormt een bedreiging. Hoewel iedereen verschillende behoeften heeft, is het duidelijk dat we als samenleving en als individuen voortdurend moeten kijken én investeren in hoe mensen blijvend in hun waarde worden bevestigd. Dat verdient ieder mens omdat iedereen waardevol is, als creatie van de Schepper. En dan hoeven dat niet eens heel bijzondere dingen te zijn. Soms kan één gesprek vanuit echte belangstelling en aandacht al van enorme betekenis zijn. Laten we niet vergeten dat dit al voor veel mensen ontbreekt! Zij kunnen niet met iemand spreken over zingevingsvragen, en missen een hoopvol perspectief. Daar ligt een sleutel naar verandering. Soms kunnen vrijwilligersbezoeken daaraan bijdragen, soms nieuwe waardering voor talenten en soms een luisterend oor, zonder oordeel en zonder snelle oplossingen.
Ongewenste signalen
Maar er zijn meer redenen voor kritiek op het wetsvoorstel. Allereerst is de leeftijdgrens willekeurig. Waarom komen mensen vanaf 75 jaar in aanmerking voor hulp bij zelfdoding. Waarom ligt die grens niet op 65 of 80 jaar? Vanuit het perspectief van zelfbeschikking is een leeftijdgrens moeilijk verdedigbaar. Maar stel dat deze wet werkelijkheid wordt en de leeftijdgrens van 75 jaar wordt een maatschappelijke realiteit. Wat betekent dit dan voor iemand die zijn 75e verjaardag viert? Er opent zich een nieuw perspectief. De mogelijkheid om ‘te kiezen voor de dood’ kan iemand aan het denken zetten over opties die er eerder niet waren en waar hij of zij zonder deze wet nooit over nagedacht zou hebben. Onze zorg is dat het aanbod ook vraag zal gaan creëren. Daarnaast kan zo’n wet het ongewenste signaal afgeven richting ouderen dat hun leven minder beschermwaardig is. Als een jongere geen levensperspectief meer ziet, proberen we alles uit de kast te halen om die situatie te keren. Wanneer een 75+’er zich met dit gevoel tot een levenseindebegeleider zou wenden, kan hij of zij (als dit gevoel een half jaar blijft bestaan) geholpen worden bij zelfdoding.
Kwetsbaren worden nog kwetsbaarder
Bovendien maakt deze wet kwetsbare mensen nog kwetsbaarder. Schokkende cijfers tonen aan dat 1 op de 20 thuiswonende 65+’ers in Nederland te maken krijgt met ouderenmishandeling.[2] In deze situaties, maar ook wanneer familierelaties niet goed zijn, is het niet ondenkbaar er druk of sturing ontstaat om hulp bij zelfdoding aan te vragen. Een lage drempel naar hulp bij zelfdoding, kan tot vreselijke situaties leiden. De initiatiefwet bouwt geen waarborgen in: een levenseindebegeleider hoeft geen familie te spreken of een uitvraag te doen van mogelijke sociale problemen. Een arts hoeft de levenseindebegeleider enkel ‘in te lichten’ over de medische situatie van de oudere. De grote tekorten in de zorg en het gebrek aan aandacht zijn rode vlaggen die ons ver bij een wet voor ‘voltooid leven’ vandaan moeten houden. Voor je het weet, vallen er ongewenste slachtoffers.
Waarde van het leven centraal
Iedere keer dat de drempel voor hulp bij zelfdoding verder omlaag gaat, leidt ertoe dat de bescherming van kwetsbaren verder onder druk te staan. Toch zullen er mensen zijn die wel, uit volle eigen overtuiging stellen dat hun leven ‘mooi geweest was, maar dat het nu genoeg is’. Een consequentie van het tegenhouden van een wet ‘voltooid leven’ is dat overheid hen niet faciliteert in het vervullen van deze wens.
Tot nu toe gaat dat om een beperkte groep. Slechts een paar duizend 75+’ers heeft de wens om het leven te beëindigen, terwijl zij niet ernstig ziek zijn.[3] Van deze groep zal een gedeelte geholpen zijn met waardering, een passende levensinvulling, aandacht en tijd, zoals hierboven beschreven. Richting de kleine groep die overblijft, willen wij de vraag omdraaien: kun je van overheid én samenleving vragen hulp bij zelfdoding van gezonde mensen te faciliteren terwijl dit zoveel neveneffecten met zich meebrengt voor kwetsbaren? De NPV heeft de volle overtuiging van niet. De overheid heeft meer verantwoordelijkheid dan het dienen van het zelfbeschikkingsrecht. Wetgeving normaliseert. Laat de waarde van het leven datgene zijn wat onze overheid ten volle blijft onderstrepen en normaliseert.
Dit artikel is geschreven door Yvonne Geuze, beleidsadviseur bij de NPV. Het is op 14 november verschenen in het Reformatorisch Dagblad.
